Podstawowe informacje dotyczące eliminacji hałasu:

1. Hałas i jego wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników
Hałasem określamy każdy uciążliwy, szkodliwy lub niebezpieczny dla zdrowia dźwięk.
Ucho ludzkie reaguje na dźwięki o częstotliwościach od 20Hz (dźwięki niskie, basy) do 20kHz (dźwięki wysokie, soprany). Dźwięki o częstotliwościach poniżej 20Hz nazywamy infradźwiękami a o częstotliwościach powyżej 20kHz ultradźwiękami. Są one niesłyszalne dla człowieka, chociaż w przypadku dużych poziomów mogą także mieć negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Czynnikiem który decyduje o głośności odbieranego przez człowieka dźwięku jest ciśnienie akustyczne dźwięku. Ciśnienia akustyczne dźwięków odbieranych przez człowieka wahają się od 0,00002Pa do ponad 20Pa! Ponieważ rozpiętość ta jest tak duża (dźwięki najgłośniejsze mają ciśnienie ponad milion razy większe od najcichszych) stosuje się skalę logarytmiczną i używa się pojęcia poziom ciśnienia akustycznego wyrażany w dB. Za wartość ciśnienia odniesienia przyjmuje się ciśnienie najcichszego dźwięku, a więc dźwięki najcichsze mają poziom ciśnienia akustycznego równy 0dB a dźwięki, które wywołują ból uszu poziom około 130-140dB. Przykłady innych poziomów to: szept – 30dB, rozmowa – 60dB, ruch uliczny – 85dB, młot pneumatyczny – ponad 100dB.
Ucho ludzkie różnie reaguje na dźwięki o różnych częstotliwościach. Najlepiej słyszymy dźwięki o częstotliwościach od 1kHz do 4kHz. Dźwięki o wyższych i niższych częstotliwościach słyszymy gorzej. Z tego powodu przy pomiarach hałasu i ocenie jego wpływu na człowieka, wprowadza się korekcję poziomów ciśnienia akustycznego zgodnie z tymi charakterystykami częstotliwościowymi.
Negatywne oddziaływanie hałasu na człowieka i wpływ na jego zdrowie utożsamiany jest przede wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem hałasu na narząd słuchu. Szkodliwość oddziaływania hałasu zależy od jego poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia na hałas, czyli tzw. „dawki” hałasu. Innymi słowy, im wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego i dłuższy czas narażenia na hałas tym jest on bardziej szkodliwy.
STOP HAŁASOWI !

Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe lub trwałe przesunięcie progu słyszenia. Czasowe przesunięcie progu słyszenia ustępuje po upływie określonego czasu, natomiast trwałe przesunięcie jest nieodwracalne. Utrata słuchu następuje
bezboleśnie, stopniowo i wynika z wywołanych hałasem zmian przede wszystkim w uchu wewnętrznym.
Hałasy o wysokich szczytowych nagle narastających poziomach ciśnienia akustycznego rzędu 130-140dB (w szczególności hałasy impulsowe) stają się czynnikiem szczególnie niebezpiecznym w środowisku pracy lub życia, gdyż narażenie na hałas o takich poziomach może prowadzić do natychmiastowego i nieodwracalnego uszkodzenia słuchu.
Obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem polegający na trwałym przesunięciu progu słyszenia o 45dB (w uchu lepiej słyszącym obliczony jako średnia dla częstotliwości 1, 2, 3 kHz) stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej.
Pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Badania doświadczalne wykazują, że po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego hałasu rzędu 75dB występują wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu. Ich występowanie wynika z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z innymi z układami organizmu człowieka (ośrodkowy układ nerwowy, układ krążenia).
Hałas o poziomie dźwięku A poniżej 80dB w środowisku pracy ma również istotny wpływ na wydajność pracy i jakość realizowanych zadań. Ogranicza on zdolność do koncentracji, przyczynia się do pogorszenia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów ostrzegawczych, narastania zmęczenia, utrudnienia wykonywania prac precyzyjnych i koncepcyjnych. Z tego względu traktowany jest on jako czynnik uciążliwy w środowisku pracy. Długotrwałe narażenie na hałas może być przyczyną występowania bólów głowy, bezsenności, zaburzeń widzenia. Słuchowe i pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu na organizm powodując uczucie dyskomfortu przyczyniają się do powstawania stresu zawodowego. Ponadto kontakt z niektórymi substancjami chemicznymi (tzw. substancjami ototoksycznymi) w powiązaniu z narażeniem na hałas może znacznie zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzenia słuchu. Przykładem są tu rozpuszczalniki (np. toluen).
Bardzo istotny jest także wpływ hałasu na zwiększenie ryzyka wypadków przy pracy.
Najnowsza Dyrektywa 2003/10/WE, dotycząca ochrony przed hałasem mówi, że pracodawca powinien udostępnić ochronniki słuchu pracownikowi narażonemu na hałas o równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 80dB. Pracownicy narażeni na hałasy o równoważnych poziomach dźwięku A przekraczających 85dB powinni bezwzględnie stosować ochrony słuchu, gdyż oddziaływanie takiego hałasu prowadzi do nieodwracalnych uszkodzeń słuchu.
Problem hałasu jest powszechny dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Szacuje się, że w Europie narażenie na hałas obejmuje około 100 milionów osób. W Polsce szacuje się, że na szkodliwe, bądź uciążliwe oddziaływanie hałasu narażonych jest około 13 milionów osób co stanowi ponad jedną trzecią ogółu ludności. W zbadanej (choć niepełnej, bo obejmującej 4,7 mln osób) zbiorowości osób zatrudnionych w 2003r. W Polsce stwierdzono ponad 200 tys. przypadków pracy w warunkach zagrożenia hałasem. Oznacza to, że prawie 50 osób na każdych 1000 zatrudnionych jest narażonych na wystąpienie trwałego ubytku słuchu. W 2003r. stwierdzono w Polsce 4365 przypadków chorób zawodowych w tym 738 przypadków trwałego ubytku słuchu (16,9% ogółu chorób zawodowych).
Analizy statystyczne dotyczące narażenia zawodowego na hałas pracowników w zakładach zatrudniających powyżej 9 osób przeprowadzone na bazie danych GUS dla lat 1995–2002 pokazują, że liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia hałasem, tj. przy przekroczeniu dopuszczalnych wartości hałasu na stanowisku pracy, wynosiła w roku 1995 ok. 335 tyś. i w roku 2002 ok. 220 tyś., co stanowiło prawie 1/3 liczby osób zagrożonych wszystkimi czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi. Porównując dane liczbowe opisujące liczbę pracowników zagrożonych hałasem z analogicznymi danymi odnoszącymi są do innych czynników szkodliwych należy stwierdzić, że hałas był dominującym zagrożeniem. Sektory, w których zatrudnionych była najliczniejsza grupa osób zagrożonych hałasem to górnictwo, następnie włókiennictwo, produkcja metali i wyrobów z metali.

Stan zagrożenia hałasem oceniać można również na podstawie analizy skutków tego zagrożenia w postaci liczby przypadków choroby zawodowej nazywanej zawodowym uszkodzeniem słuchu. Jak wynika z danych zawodowe uszkodzenie słuchu od lat stanowi prawie 30% przypadków chorób zawodowych i zajmuje czołowe miejsce na liście tych chorób. Największą liczbę przypadków uszkodzenia słuchu wywołanego działaniem hałasu odnotowano w górnictwie, hutnictwie żelaza, przemyśle metalowym a także w przemyśle środków transportu, przemyśle maszynowym i włókienniczym.
2. Prawne obowiązki pracodawców w zakresie ochrony przed hałasem
Obowiązki pracodawców dotyczące ochrony pracowników przed nadmiernym hałasem określają odpowiednie dyrektywy Unii Europejskiej i przepisy krajowe wdrażające do prawa polskiego postanowienia tych dyrektyw:
• Dyrektywa Rady (86/188/EWG) z dnia 12 maja 1986 r. dotycząca ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas przy pracy,
• Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – tekst jednolity (DzU 2003, nr 160, poz. 1650).
• Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dna 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU 1996, nr 69, poz. 332 ze zmianami).
Obecnie trwa wprowadzanie do prawa polskiego postanowień Dyrektywy 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na czynniki fizyczne (hałas). Dyrektywa 2003/10/WE ma zostać wdrożona przez Państwa Członkowskie przed 15 lutego 2005 r. i zastąpić dyrektywę 86/188/EWG. Obecnie w przygotowaniu jest projekt rozporządzenia ministra gospodarki i pracy w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników narażonych na działanie hałasu i/lub drgań mechanicznych które będzie wdrażało do prawa polskiego postanowienia w/w dyrektywy.
Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami pracodawca jest zobowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami, związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:
• procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu,
• maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie przekraczający dopuszczalnych wartości,
• rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (z priorytetem środków redukcji hałasu u źródła jego powstawania).
Na stanowiskach pracy, na których mimo zastosowania możliwych rozwiązań technicznych i organizacyjnych poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne, pracodawca ma obowiązek zapewnić:
• ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu oraz opracowanie i zastosowanie programu działań technicznych i organizacyjnych, mających na celu najskuteczniejsze zmniejszenie narażenia pracowników na hałas,
• zaopatrzenie pracowników w środki ochrony indywidualnej słuchu, dobrane do wielkości charakteryzujących hałas i do cech indywidualnych pracowników oraz ich stosowanie,
• ograniczenie ekspozycji na hałas, w tym stosowanie przerw w pracy,
• oznakowanie stref zagrożonych hałasem, a także, gdy jest to uzasadnione ze względu na stopień zagrożenia oraz możliwe, ograniczenie dostępu do tych stref oraz poprzez ich odgrodzenie.
Pracownikom zatrudnionym na wymienionych stanowiskach należy zapewnić informację na temat:
• wyników pomiarów hałasu i zagrożenia dla zdrowia wynikającego z narażenia na hałas,
• działań podjętych w związku z przekroczeniem dopuszczalnych wartości hałasu na określonych stanowiskach,
• właściwego doboru i sposoby używania środków ochrony indywidualnej słuchu.
Obowiązkiem pracodawcy jest również zapewnienie pracownikom okresowych badań lekarskich. Przy narażeniu na hałas badania ogólne wykonuje się co 4 lata, a badania otolaryngologiczne i audiometryczne: przez trzy pierwsze lata pracy w hałasie – co rok, następnie co 3 lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzujących się znaczną dynamiką rozwoju, częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi testami do 1 roku lub 6 miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy albo na hałas, którego równoważny poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110dB, badania audiometryczne należy prowadzić nie rzadziej niż raz na rok.
3. Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem
Proces kształtowania hałasu w środowisku pracy można podzielić na etapy:
1. Określenie celów i dobór kryteriów.
2. Przeprowadzenie oceny hałasu w środowisku pracy (źródła hałasu, ekspozycja osób itd.).
3. Określenie optymalnych pod względem akustycznym i ekonomicznym środków do obniżenia hałasu.
4. Sformułowanie programu redukcji hałasu.
5. Zastosowanie odpowiednich sposobów redukcji.
6. Zweryfikowanie osiągniętej redukcji hałasu.
Redukcja hałasu może być realizowana poprzez zastosowanie różnych środków technicznych (odpowiednia konstrukcja maszyn, ekrany akustyczne, obudowy dźwiękoizolacyjne, tłumiki, ochronniki słuchu, itp.) i rozwiązań organizacyjno-administracyjnych (właściwe rozmieszczenie źródeł hałasu, organizacja procesu pracy, itp.).

Należy przy tym podkreślić, że redukcja hałasu jest najskuteczniejsza, gdy jest prowadzona na etapie: planowania procesu produkcyjnego lub jego modernizacji, planowania pomieszczeń pracy i budynków oraz zakupów nowych maszyn i urządzeń.
Rozwiązania eliminujące lub zmniejszające zagrożenie hałasem powinny być stosowane w następującej kolejności:
1. Redukcja hałasu u źródła jego powstawania, realizowana poprzez:
• wybór i stosowanie procesów technologicznych o małej emisji hałasu,
• wybór i stosowanie maszyn (zarówno typów jak i egzemplarzy) o małej emisji hałasu,
• zmianę warunków pracy maszyny,
• modernizację lub wymianę części składowych maszyny (np. zastosowanie innego rodzaju dysz, zastosowanie łożysk cichobieżnych, wyłożenie wewnętrznych powierzchni obudów materiałem dźwiękochłonnym),
• odpowiednią konserwację maszyny (właściwe smarowanie, wyważanie części itp.).
Redukcja hałasu u źródła jego powstawania jest najbardziej efektywnym sposobem redukcji hałasu w miejscu pracy. Powinna być stosowana na etapie projektowania, gdyż późniejsze jej wprowadzenie najczęściej narusza wymagania procesu wykonawczego i wymaga znaczniejszych nakładów finansowych, jednakże tam gdzie jest to możliwe zaleca się zastosowanie redukcji u źródła.
2. Ochrony zbiorowe przed hałasem z zastosowaniem środków technicznych w postaci:
• urządzeń ograniczających hałas (obudowy, tłumiki, ekrany),
• materiałów pochłaniających dźwięk (eliminacja hałasu odbitego od przeszkód, ścian i sufitów poprzez wyłożenie ich materiałami pochłaniającymi dźwięk),
• konstrukcji i urządzeń ograniczających transmisję dźwięku powietrznego i materiałowego (ściany, stropy, okna i drzwi o podwyższonej izolacyjności akustycznej, wibroizolacje ograniczające dźwięki materiałowe).
i środków organizacyjno-administracyjnych polegających na:
• grupowaniu źródeł dźwięku w zależności od poziomu ciśnienia akustycznego emitowanego dźwięku (głośniejsze w jednym pomieszczeniu, cichsze w innym)’
• odpowiednim usytuowaniu tych źródeł względem siebie i względem ścian pomieszczenia,
• oddzieleniu obszarów prac o małej emisji hałasu od prac powodujących znaczny hałas,
• zastosowaniu zdalnego sterowania i automatyzacji procesów produkcyjnych.
3. Ochrony indywidualne przed hałasem w postaci nauszników lub wkładek przeciwhałasowych
Rozwiązanie to powinno być wykorzystywane w ostateczności, gdy zastosowanie redukcji hałasu u źródła jego powstawania lub ochron zbiorowych przed hałasem nie jest możliwe lub jest niewystarczające. Należy przy tym pamiętać, że środki ochrony indywidualnej muszą być dobrane nie tylko w sposób odpowiedni do wielkości charakteryzujących hałas lecz także do cech indywidualnych stosujących je pracowników.